Yanık Tedavisi
Yanık denilince yüksek ısı, sıcak sıvı teması, kimyasallarla temas, elektrik akımı, radyasyon veya güneş kaynaklı ağrılı doku yaralanması akla gelir. Yanık tedavisi için sağlık kuruluşlarına başvuran hastaların çoğunluğunda görülen neden ev kazalarıdır. Özellikle çocuklar arasında en yaygın ev yaralanmalarından biridir. Kişisel koruma tedbirleri olmadan çalışılan bazı iş yerlerinde de yanık vakalarına sıklıkla rastlanılır.
Bazı yanıklar evde tedavi edebileceğiniz küçük yaralanmalardır. Diğerleri cildinize, kaslarınıza ve kemiklerinize kalıcı hasar verebilir ve uzun süreli tıbbi bakım gerektirir. Unutulmamalıdır ki yanık vakalarının önlenmesi ve kişisel korunma tedbirlerine öncelik verilmesi yanığın tedavisinden çok daha büyük önem arz eder.
Yanık Nedir?
Yüksek ısıya maruz kalan dokuların aldığı hasar olarak adlandırılabilen yanık, en sık görülen ev kazaları arasında üst sıralarda yer alır. Sigara ve açık alev, yaşlılarda görülen yanık vakalarının önde gelen nedenleridir. Çocuklarda ise haşlanma, en önemli nedendir. Hem bebekler hem de yaşlılar yanık açısından büyük risk altındadır.
Ev kazlarının yanı sıra termal, radyasyon, kimyasal veya elektrik temasından kaynaklanan birçok yanık türü vardır. Soğuk yanığı (donma) da görülebilmektedir. Yanığın oluşum nedeni tedavi planında önemli rol oynamaktadır.
Yanık Dereceleri Nelerdir?
Yanık dereceleri pek çok faktöre bağlı olarak tespit edilir. Yanık tedavisi kapsamında izlenecek yöntem de yanığın derecesine bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu faktörler: yanığın derinliği, yaygınlığı, solunum yoluyla alına zarar, kişinin yaşı ve yanığın bölgeleri olarak sayılabilir. Bütün bu kriterler göz önüne alınarak yanığın derecesi belirlenmektedir.
Derece ne kadar yüksekse, yanık da o kadar ciddidir. Bazı yanıklarda, cildin dermis tabakası kısmen veya tamamen yaralanmış olabilir. Derin yanıklar, dermal yaralanma ve altta yatan derin dokularla ilgili olarak ikinci, üçüncü ve dördüncü derece olarak sınıflandırılırlar. Bunlar genellikle üç haftadan uzun sürede iyileşir ve genellikle cerrahi müdahale gerektirir.
1. Derece Yanık
Genel olarak güneş yanıkları bu kategoride yer alsa da ev kazalarında oluşan hafif yanıklar da birinci derece yanık olarak kabul edilir. Bu yanıklar sadece cildinizin dış tabakasını etkiler. Hafif bir güneş yanığı buna bir örnektir.
Bu vakalarda cildiniz kırmızı ve ağrılı olabilir, ancak herhangi bir kabarcığınız olmaz. Uzun vadeli hasar nadirdir. 48 saat gibi kısa bir zaman içinde şikâyetlerin çoğu geçer.
2. Derece Yanık
İkinci derece yanık, yüzeysel ve derin olarak iki şekilde olabilir. Bu yanık türünde epidermal bütünlük zarar görür. Yaralanma dermisin üst katmanlarıyla sınırlıysa yüzeysel ikinci derecedir; ancak daha derin (retiküler) tabakaların tutulumu derin ikinci derece yanıklara yol açar.
Yüzeysel çok daha ağrılı olurken, derin yanıklarda daha az ağrı ve künt basınç hissi olur. Sıcak su veya kızgın yağ ile temas eden bölgede içi su dolu kesecikler oluşur. Yüzeysel bir ikinci derece yanığınız varsa, muhtemelen yara izi olmayacak. Derin ikinci derece yanık, iz bırakabilir veya cildinizin renginde kalıcı bir değişikliğe neden olabilir.
3. Derece Yanık
Üçüncü derece yanık, kalıcı hasar bırakan yanık derecesidir. Bu tür vakalarda derinin yalnızca üst tabakası değil alt tabakaları da zarar görmüştür. “Tam kalınlıkta yanık” olarak da adlandırılan bu tür yanıklarda, cildinizin tüm katmanları tutulur. Deri sert, koyu renkli, kuru, ağrısız ve tipik yanık skarı vardır. Ağrı hissi bulunmaz çünkü bu tür yanıklar sinir uçlarına zarar verir.
4. Derece Yanık
Dördüncü derece yanık, en derin ve en şiddetli yanıktır. Derinin tüm katmanları, cilt altı yağ dokusu ve daha derin dokular (kaslar, tendonlar, kemikler) tutulur ve kömürleşmiş bir görünüm oluşur. Bu tür yanıklar, potansiyel olarak hayati tehlike arz ediyorlar.
Yanık Tedavisi Nasıl Yapılır?
Yanık tedavisi, yanığın derecesi belirlendikten sonra çok daha doğru bir şekilde yapılabilmektedir. Ayrıca yanığın nedeni de tedavisinde bilinmesi gereken önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.
1. Derece Yanık Tedavisi
Birinci derece yanık tedavisinde ilk yapılması gereken bölgeye buz koymak değil, soğuk suyla yıkamaktır. Musluktan akan suyun altında 10 dakika kadar tutulması ağrının azalmasında etkili olur. Ayrıca yanığın üzerine diş macunu veya yoğurt sürülmesi yanlış bilinen uygulamalardandır.
Herhangi bir pansuman veya topikal antibakteriyel ajana gerek yoktur. Nemlendirici krem veya merhem yeterlidir. Bu ajanlar, cildin kuruması ve gerilmesinden kaynaklanan iltihaplanmayı ve ağrı hissini azaltacaktır. Ağrı kesiciler kullanılabilir. Büyük birinci derece yanıkları olan hastaların ağrı yönetimi ve sıvı desteği için hastaneye yatırılması gerekebilir.
2. Derece Yanık Tedavisi
Bu yanık türünde de ilk müdahale, akan soğuk suyun altında 10 dakikalık bir soğutma işlemidir. Bu tür yanık tedavisi de evde gerçekleşebilir ancak yanıktan etkilenen bölgenin çapı 6-7 cm den büyükse mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurulmalı ve profesyonel yanık tedavisi yardımı alınmalıdır.
Ayrıca yara olan kısım nemlendirilmeli ve sargı bezi ile kapatılmadan önce pomatla desteklenmelidir. Bu sayede ağrı azalır ve iyileşme süreci hızlanır.
Kabarcıkların (su keseciklerinin) (büllerin) yönetimi: Küçük boyutlu ve/veya patlaması muhtemel olmayan kabarcıklara dokunmaya gerek olmayabilir. Daha büyük kabarcıklar boşaltılmalı ve planlı pansumanlarla takip edilmelidir.
İkinci derece derin yanıklarda antibiyotik içeren kremler (örneğin gümüş sülfadiazin, mupirosin, nitrofurazon) doğrudan veya parafin emdirilmiş gazlı bezler uygulanabilir. Gecikmiş bir yara iyileşmesi durumunda ve üç haftayı aşan hastalarda, renk değişikliği, hipertrofik skarlaşma, keloid oluşumu veya kontraktür oluşması muhtemel olduğundan, hastalar derhal bir yanık ünitesine/merkezine sevk edilmelidir.
3. ve 4. Derece Yanık Tedavisi
En tehlikeli olan bu yanık türlerinde evde yapılan ilk müdahale her yanıkta olduğu gibi soğutma işlemidir. Bu kapsamda etkilenen bölgenin üzeri temiz bir bezle örtülerek yanık kısmın mikrop kapmamasına dikkat ederek derhal bir sağlık kuruluşuna gidilmelidir. Üçüncü ve dördüncü derecede yanık durumunda evde yanık tedavisi yapmak tehlikeli olduğu gibi yanığın iyileşmesini de olumsuz etkileyecektir.
Kendiliğinden yara kabuğunun ayrılması, alttaki bakterilerin enzimatik ürünleri aracılığıyla gerçekleşir. Steril tam kat yanıklarda yara kabuğu kendiliğinden ayrılmaz. Yara kabuğunun kendiliğinden ayrılması, enfekte bir yaranın işaretidir. Bu hastalar genellikle cerrahi müdahale gerektirir ve hastaneye yatırılmak üzere bir yanık ünitesine/merkezine sevk edilmelidir.
Yanığa Ne İyi Gelir?
Yanık tedavisi için yanığın derecesi belirlendikten sonra evde yanık tedavisi için uygun olan hastalar bazı özel pomatlar kullanılabilir. Ancak yanık bölgeye kesinlikle diş macunu, yoğurt, salça vs sürülmemelidir.
Yanık tedavisinde kullanılan pomatların yanı sıra ağrı kesici alınarak da yanık ağrısı bertaraf edilebilir. Özellikle birinci derece yanıklarda soğutma işleminin ardından bu şekilde bir tedavi yöntemi uygulanabilir. Yanık bölgenin üzerine pomat sürüldükten sonra üzeri temiz bir bezle kapatılırsa çok daha kısa sürede iyileşme görülecektir.
Yanıklarda İlk Yardım
Yanık tedavisi konusunda ilk yardım bilgisi önemlidir. İlk bilinmesi ve yapılması gereken soğutma işleminde kesinlikle buz yönteminin kullanılmamasıdır. Çeşmeden akan suyun soğukluğu bu işlem için yeterlidir. Bunun yanı sıra evde yanık tedavisi için kullanılan pomatlardan bulundurmak yanık yerin nemlenmesini ve ağrının azalmasını sağlayacaktır.
Yanık oluşan bölgenin mikrop kapmasının önüne geçmek için de gazlı bez ya da temiz bir bezle kapatılması önerilir. Güneş yanıklarında ise eğer su kesecikleri oluşmuşsa hekim yardımı alınması hasarın azaltılmasına ve ağrının giderilmesine yardımcı olur.
Yanık Etkileri Nelerdir?
Şiddetli bir yanık, yalnızca fiziksel olarak değil, duygusal olarak da ciddi şekilde yıkıcı bir yaralanma oluşturabilir. Yanık, sadece kurbanını değil, tüm aileyi etkileyebilir. Ciddi yanıkları olan kişiler, uzuv kayıpları, şekil bozukluğu, hareket kaybı, yara izi ve tekrarlayan enfeksiyonlar dahil olmak üzere belirli fiziksel yeteneklerde kayıp yaşayabilir.
Ayrıca ciddi yanıklar, kas veya doku hasarına neden olabilir. Yanıklar ayrıca depresyon, kabuslar veya travma sonrası stres bozukluğu gibi duygusal sorunlara da neden olabilir.
Yanık İzlerinin Oluşumu Nasıl Önlenir?
İkinci ve üçüncü derece yanıkları doğru şekilde tedavi etmek yanık izlerini önlemeye yardımcı olabilir. Yanık oluştuğunda şu adınları izleyebilirsiniz;
• Yanık bölgesini soğuk veya ılık suyla yıkayın. Yanan bölgeyi ovalamayın.
• Yanığa antibiyotikli ve skatrizan (doku iyileştirici) merhem uygulayın. Bu bir enfeksiyonu önlemeye yardımcı olacaktır. Bunu doktor kontrolünde yapın.
• Yanığı yapışmaz bir bandajla örtün ve etrafına gazlı bez yerleştirin.
• Ciltte istenmeyen yara iyileşmesi sonrası büzüşme sonrası kas ve eklemlerde hareket kısıtlılığı (kontraktür) önlemek için yanmış alanı her gün çok sayıda hareket ettirerek gerin.
• Bir su kabarcığınız (bül) varsa, kendi kendine patlamasını bekleyin. Ardından ölü cildi kaldırın veya bunun için doktorunuza görünün.
• Yanık bölgeyi giysi veya güneş kremi ile güneşten koruyun. Bu bölge birkaç ay boyunca çok hassas olacaktır.
• Yanıklarınızın düzgün bir şekilde iyileştiğinden emin olmak için düzenli olarak doktorunuza danışın.
Bir yanık izi için en iyi tedavi önlemedir. Yanık izini her zaman önleyemezsiniz, ancak doktorunuzun talimatlarını izleyerek, yanık izi kalmadan iyileşme şansınız olacaktır.